Na današnji dan pre 230 godine Emanuil Janković otvorio je prvu knjižaru u Novom Sadu

Na današnji dan pre 230 godina, 2. juna 1790. godine, u Novom Sadu, u zgradi „Belog lava“ (na uglu današnje Zmaj Jovine i Dunavske ulice) Emanuil Janković otvorio je prvu knjižaru za obrazovane čitaoce, u kojoj je prodavao knjige, notne sveske, atlase, bakroreze i pribor za pisanje.

Reklama

Janković je bio jedan od poznatih kulturnih pregalaca, učenik Dositeja Obradovića, prevodilac i jedan od prvih srpskih prirodnjaka u 18. veku. Bio je prvi koji je hteo da osnuje samostalnu srpsku štampariju, prvi pisac traktata iz fizike među Srbima i prvi tvorac tzv. posrba – drama uzimanih od drugih naroda i adaptiranih u srpskom stilu, duhu i jeziku. Sva srpska književnost s kraja 18. veka često se naziva postdositejevskom, jer je nastajala pod direktnim uticajima ideja koje je propagirao Dositej Obradović, a ljudi koji su je pisali često se nazivaju Dositejevim učenicima.

Precizni podaci iz biografije Emanuila Jankovića do danas nisu poznati. Kao godina njegovog rođenja uzima se 1758. a mesto rođenja je Novi Sad, iako će on sam docnije da tvrdi da je rođen u Srbiji, u Beogradu. To je bilo iz istih onih razloga iz kojih je Dositej svojevremeno govorio da je rodom iz Srbije, da bi time potcrtao svoju pripadnost srpskom nacionu. Osnovnu školu Emanuil je završio u Novom Sadu, a verovatno i srednju, i to protestantsku. S obzirom na to da su tada preovlađivale rimokatoličke i jezuitske škole, srpski roditelji su radije svoju decu slali među protestantske učitelje.

Na dalje nauke Janković je otišao u Nemačku, na Univerzitet u Haleu, gde je upisao medicinu. Verovatno je bio iz imućnije porodice, pošto je raspuste provodio putujući po Italiji i Francuskoj i tako naučio jezike tih zemalja, što će mu posle pomoći u njegovom prevodilačkom radu. Bio je uspešan u svom naučnom radu, naročito iz oblasti fizike i matematike. Godine 1788. Halsko prirodnjačko društvo, koje i danas postoji, izabralo ga je za svoga člana i on se od tada potpisuje: nature ispitatelneg družestva u Hali član.

Iako je njegovo početno opredeljenje bio naučni rad, Janković se opredeljuje za drugo zanimanje i 1789. godine se vraća kući sa namerom da otvori prvu srpsku štampariju. Nabavio je štampariju u Lajpcigu, dobio podršku od svog naroda i mitropolita Stratimirovića, i u Novom Sadu uz štampariju otvorio je i jednu knjižaru, sa katalogom knjiga i slika. Međutim, nije smeo da štampa knjige na srpskom i rumunskom jezikom, jer je monopol nad štampanjem srpskih knjiga imao štampar Kurcbek u Beču.

Kurcbek je za to dobio dozvolu od Josifa II i on se pokazao kao glavni Emanuilov neprijatelj. Na kraju će mu on konačno i stati na put i osujetiti nameru 1890. godine, kada se gasi štamparija u Novom Sadu.

Uz rad na štampanju knjiga, Emanuil je  prevodio drame sa nemačkog i italijanskog jezika na srpski, a napisao je i jedan naučni traktat. Umro je vrlo mlad, 1791. godine u Subotici, na putu iz Beča u Novi Sad. Ispovedio je svoje grehe jereju Mihailu Stočiću, parohu crkve sv. Vaznesenja, i pričestio se, a sahranio ga je „u groblje kod crkve“ 24. Septembra jerej Joan Petrović, paroh Vaznesenjske crkve u Subotici .

Najstariji brat Emanuila Jankovića, Jovan, nasledio je njegovu štampariju i knjižaru posle njegove smrti. Sa najmlađim bratom Petrom, dok ih nije preuzeo njegov sin Pavle Janković, koji je zapravo pravi nastavljač onog duha i štamparsko-izdavačkog tvoraštva u Srba, čiji je rodonačelnik bio znameniti Emanuil Janković.

U Novom Sadu danas više nema Jankovićevih potomaka, kao niti bilo kakve za njega vezane tradicije u nekoj porodici. Ulica u Novom Sadu nosi njegovo ime.