Čitav period odnosa Srbije i Sjedinjenih Američkih Država tokom Velikog rata može se okarakterisati kao saveznički i prijateljski. Ipak, jedan dan je ostao u posebnom sećanju srpske i američke javnosti. Bio je to 28. jul 1918. godine. Tada je u Sjedinjenim Američkim Državama obeležena četvrta godišnjica početka Velikog rata, dana kada je, prema rečima tadašnjeg državnog sekretara SAD Roberta Lansinga, „časni srpski narod bio prisiljen da brani svoju zemlju i svoje domove protiv neprijatelja koji je želeo da ga uništi” i kada je srpski narod „žrtvovao sve za slobodu i nezavisnost”.
Američko građanstvo je od samog početka rata nedvosmisleno iskazivalo simpatije i podršku prema srpskom narodu. Tokom 1914, 1915. i 1916. godine, ogromne količine novca i hiljade tona humanitarne pomoći, stizale su građanima Srbije iz SAD. Bilo je tu i novca za ishranu civilnog stanovništva, izbeglice, borbu protiv tifusa, semena za žetvu, poljoprivrednih alatki, čak i para za zakup broda za prevoz izbeglica. Čitava mreža američkih građana i srpskih iseljenika učestvovala je u ovim milosrdnim naporima.
Na četvrtu godišnjicu početka Velikog rata, Sjedinjene Američke Države obeležile su 28. jul 1918. kao „Srpski dan”. Državni sekretar Robert Lansing je uputio 27. jula 1918. poziv svim američkim građanima da se „okupe u nedelju, 28. jula, u svojim crkvama kako bi tom prilikom izrazili svoju naklonost prema ovom pokorenom narodu (srpskom) i njegovoj potlačenoj braći u drugim zemljama, i da se prizove blagoslov svemogućeg Boga za njih i stvar za koju se oni bore”. Posebna čast srpskom narodu ukazana je u američkoj prestonici, Vašingtonu. Na osnovu izveštaja srpskog poslanika u SAD i članka objavljenog u dnevnim novinama Detroit Njuz, danas znamo da se „na Beloj kući i drugim javnim zgradama po prvi put vijorila srpska zastava”. Čast je utoliko veća ukoliko se zna da se kroz istoriju, pored američke i srpske, na Beloj kući vijorila još samo francuska zastava i to na sto trideset i prvu godišnjicu „Pada Bastilje”, 14. jula 1920. godine. Takav gest označavao je postojanje prijateljskih odnosa, ali i deljenje istih vrednosti, ključnih civilizacijskih načela i slobodarskih principa.
Te 1918. godine Prvi svetski rat u Evropi je i dalje goreo. Posle više godina ustezanja i protivljenja javnosti 1917. u rat su konačno ušle i Sjedinjene Američke Države, sa odmornom i svežom vojskom, dobro opremljenom i spremom.
Srpska vojska, ili ono što je ostalo od nje, oporavljena i sa elanom svojstvenim ljudima iz naših krajeva, tada je već bila na Solunskom frontu i bila je bitke koje će joj omogućiti povratak u okupiranu domovinu.
Iako nije uzela direktno učešće u oslobađanju Balkana, Amerika je bila upoznata sa svim što je srpski narod prošao poslednjih godina rata. Javnost ove zemlje bila je veoma naklonjena Srbima i razumela je patnje kroz koje je stanovništvo prošlo.
Nezapamćen slučaj – da se jedna država sa Vladom, vojnom komandom, vojskom i dobrim delom stanovništva izmesti sa svoje teritorije i nastani u drugoj državi – izazivao je divljenje američkog stanovništva.
Zbog svega ovoga, predsednik SAD Vudro Vilson učinio je presedan – izdao je naređenje da se 28. Juna 1918, na četvrtu godišnjicu od napada Austrougarske na Srbiju, na svim javnim institucijama u Americi postavi srpska zastava. Tako se trobojka zaviorila i na jarbolu na Beloj kući.
Tog leta u Americi je održan niz manifestacija za pomoć Srbiji. Iza čitavog projekta su stajali Ljubomir M. Mihailović, srpski poslanik u Vašingtonu i Mihajlo Pupin, čuveni naučnik našeg porekla i lični prijatelj Vudroa Vilsona.
„Borba srpskog naroda za slobodu i pravo kao aspiracije svih velikih slovenskih naroda za priznanje njihovog nacionalnog identiteta i njihovog prava na samoopredeljenje kao i slobodnu političku akciju, privlače danas više nego ikad pažnju celog sveta i moraju pridobiti simpatije svakog onog koji vidi ono što svakog dana biva sve jasnije državnicima svih naroda – da budućI svetski mir zavisi od pristanka naroda na sudbu koja se tiče njihove sreće I budućnosti”, rekao je Vudro Vilson.
Ostao je zabeležen i proglas koji je predsednik Amerike izdao svom narodu. U njemu je pisalo: „U nedelju 28. jula pada četvrta godišnjica od dana kada je divni narod srpski, objavom rata od strane Austro-Ugarske, bio pozvan da brani svoju zemlju i svoja ognjišta od strane neprijatelja spremnog da ga uništi.
Plemeniti je taj narod odgovorio. Tako čvrsto i hrabro oduprli su se vojnim snagama zemlje deset puta većim od njihovog stanovništva i vojne moći, i tek kada su tri puta proterali Austrijance i nakon što su Nemačka i Bugarska pritekle u pomoć Austriji, bili su primorani da se povuku preko Albanije. Pošto je njihova zemlja bila opustošena i njihovi domovi razoreni, duh srpskog naroda nije bio skršen. Njihova ljubav prema slobodi ostala je neumanjena.
Da se narod Sjedinjenih Američkih Država, privržen očiglednoj istini da je pravo naroda svih država, malih ili velikih, da žive sopstvenim životom i da biraju svoj sopstveni oblik vladavine, priseti načela za koje se Srbija viteški borila i propatila – onih istih načela za koja se zalažu Sjedinjene Države.
Ne bismo smeli zaboraviti ni istorodne narode velike slovenske rase – Poljake, Čehe i Jugoslovene koji, sada pod vladavinom tuđinaca, čeznu za nezavisnošću i nacionalnim jedinstvom. Ovo se ne može obeležiti na najprikladniji način do u crkvama.
I zato pozivam narode Sjedinjenih Američkih Država, svih vera i veroispovesti, da se okupe na svojim mesnim bogosluženjima, u nedelju 28. jula, u cilju davanja izraza podrške ovim podjarmljenim narodima i njihovim rođacima u drugim zemljama”.
Rat se na kraju završio i pobedili su „naši”. Ipak, odnos Srbije i Amerike s godinama se pogoršavao, a priča o zastavi i podršci koju je naš narod nekada imao kod dalekih i stranih Amerikanaca, ostala je samo lepa uspomena.
Izvor: FB Rojalistički klub
