Mudra vladarka iz senke
Istorija prvih sto godina moderne srpske države ne može da se ispiše bez spomena supruga naših vladara. Od kneginje Ljubice do kraljice Marije, svaka od njih je što javno, što tajno uticala na odluke koje su krojile sudbinu države.
Među najmoćnije žene ovog perioda ubraja se kneginja Persida, supruga kneza Aleksandra Karađorđevića, koja je sredinom XIX veka čvrsto držala kormilo Srbije, i pri tom bila majka desetoro dece, mecena i centralna figura srpske prestonice.
Izdanak junačke Brankovine
Persidina odlučnost i sposobnost bila je i posledica njenog porekla i vaspitanja. Rođena je gotovo pred sam slom ustaničke Srbije, februara 1813. godine u Valjevu. Poticala je iz ugledne porodice Nenadović, a njeni roditelji bili su Jevrem (sin vojvode Jakova) i Joka (ćerke Mladena Milovanovića, Karađorđeve desne ruke). Ovaj ugledni pedigre značio je da je još kao beba, u rukama majke, napustila Valjevo i sa porodicom se otisnula u izgnanstvo koje će potrajati 20 godina.
Nenadovići su novi dom, kao i većina uglednih porodica iz Prvog srpskog ustanka, našli u Rusiji. Još za vreme školovanja, bilo je jasno da je ova lepa devojka markantnih crta lica, bistrog pogleda i nemirnog duha rođena za velike stvari. U njenim kasnijim potezima vidljivi su tragovi mudrosti i političke veštine njenog oca Jevrema, koji je podjednako uspešno brodio kroz državničku službu kako Obrenovića, tako Karađorđevića i ponovo Obrenovića.
Upravo su njeni kvaliteti i ugledno poreklo bili razlog da je sa samo 17 godina udaju za Aleksandra Karađorđevića, najmlađeg sina Karađorđa i Jelene i budućeg naslednika krune. Da li su njih dvoje bili dobar spoj, danas je teško odrediti, ali je svakako da su bili vrlo plodan. U prve tri decenije braka izrodili su desetoro dece i praktično bili začetnici loze Karađorđevića koja traje do danas. Posle prvorođene Poleksije, usledili su Kleopatra, Aleksije, Svetozar, Petar, Jelena, Andreja, Jelisaveta, Đorđe i Arsen.
Važila je za mudru i odlučnu majku, koja je svojoj deci usadila pravo patrijarhalno vaspitanje. Takođe, smatrala je da su obrazovanje i kultura od velike važnosti, te je njihova kuća uvek bila puna učitelja i raznih predavača. Njena kulturna posela na kojima su redovni gosti bili srpski i slovenski književnici i umetnici, bili su značajan vetar u jedra evropske Srbije i pravi centar prosvećenosti Beograda na prekretnici.
Ulazak u kolo političkih igara
Povratak Aleksandra i Perside u Srbiju uslediće 1839. godine na poziv njenog oca Jevrema. Već tada se osećalo da je vladavina Obrenovića na samom kraju i da je nezadovoljstvo narodnih prvaka okupljenih oko gospodara Tome Vučića Perišića na vrhuncu. Aleksandar prvo postaje član suda, a potom i ađutant kneza Mihaila. Ovaj potez je Persida, sada već zainteresovana za političke igre, dočekala sa negodovanjem i kao vrstu poniženja, te nagovara Aleksandra da odstupi sa položaja.
Bune gospodara Tome Vučića Perišića, nezadovoljstvo Ustavobranitelja i progonstvo kneza Mihaila i Obrenovića, kojima je kumovala i sama kneginja Ljubica, doveli su potomke Karađorđa na presto. Od sve Karađorđeve dece, položaj je ponuđen Aleksandru, koji ga oberučke prihvata i postaje novi vladar Srbije 1842. godine. Gledajući sa strane, postaje jasno zašto je baš on bio dobar izbor za ondašnje velike političke igrače. Naime, knez jeste bio pedantan, organizovan i strogog vojničkog obrazovanja, ali niti je bio preterano politički vešt, a i nedostajalo mu je odlučnosti i harizme.
Najmoćnija žena Kneževine
Ono na šta Ustavobranitelji nisu računali, bila je Persida Karađorđević. Kao i kneginja Ljubica pre nje, nije se libila da učestvuje u državničkim poslovima. Ipak, ni ona nije bila bez mana. U vreme stupanja na presto kneza Aleksandra imala je tek 30 godina i prvi potezi koje je povlačila bili su nevešti i često na štetu novog vladara. Podršku ubrzo nalazi u svojoj porodici čije članove, uz pomoć muža, malo po malo postavlja na sve važnije pozicije u kneževini. Do kraja vladavine Karađorđevića, 1858. godine, gotovo da nije postojao nijedan državni organ u kome se nije nalazio bar jedan Nenadović. Čvrsto i odlučno je nastupala i savetovala u vremenima krize, u kojima je lomljivi Aleksandar pokušavao na sve načine da se povuče i pobegne.
Pored državničkih poslova, tih godina se posvećuje i kulturnoj reformi Srbije. Na zahtev kneza i kneginje, Srbija dobija svoj prvi pravi dvor, koji se nalazio u Simićevoj kući na mestu parka između današnjeg Starog i Novog dvora. Dvor je bio okružen lepom, uređenom baštom u čijem formiranju je učestvovala sama kneginja. Bila je i veliki dobrotvor. Zahvaljujući njoj izgrađena je Crkva svetog Ilije u Sokobanji, a bogato je darovala i Crkvu Vaznesenja Gospodnjeg u Mionici. Na njenu inicijativu ponovo je 1847. godine zaživelo pozorište u Beogradu. Za sve svoje zasluge u domenu kulturnog života u Srbiji od turskog sultana je dobila i Orden padišahovog portreta.
Ipak, sve ovo pada u vodu zbog ne tako junačkog ponašanja njenog supruga.
Ljuta protivnica Obrenovića
Poslednje godine vladavine kneza Aleksandra bile su izuzetno žive. Zbog sukoba oko vlasti kneza i Saveta, unutrašnjopolitičke trzavice postale su svakodnevica. 1857. godine donesen je Zakon o narodnoj skupštini, kako bi se posle čitave decenije bez narodnog sabora i ovaj aspekt demokratije ponovo oživeo. U pozadini su se nalazile pristalice Obrenovića koje su na sve moguće načine agitovale prilikom izbora narodnih poslanika s ciljem da se zbace Karađorđevići i vrate Obrenovići. Među njima je bio i Kapetan Miša Anastasijević koji je imao svoje pione u igri – ćerku Saru i njenog muža Đorđa Karađorđevića, koje je video na srpskom prestolu.
Sve u svemu, Svetoandrejska skupština na kojoj je knez Miloš pozvan da se vrati u zemlju, stavila je tačku na ambicije svih prisutnih Karađorđevića i njihovih pristalica.
Kada je delegacija skupštine pristigla u dvor sa aktom u kome se knez pozivao na ostavku, knez je prema pisanju savremenika bežao iz sobe u sobu, usplahiren i neodlučan. Persida ga je nagovarala da podigne vojsku i obračuna se sa poslanicima, ali on je oklevao. Umesto toga, pobegao je turskom paši u Beogradsku tvrđavu, te brodom u Zemun, kao njegov otac 30 godina ranije. Nedugo potom, put Zemuna se zaputila i Persida, podjednako razočarana i jarosna i na muža i na Obrenoviće.
Put ih vodi prvo u Rumuniju, na imanje koje se nalazilo u blizini Temišvara, te u Pariz i Beč. Ipak, mržnja prema Obrenovićima zbog poniženja koje je doživela svrgavanjem sa vlasti ne jenjava. Pričalo se da su bivši knez Aleksandar i vladajući knez Mihailo pokušavali da kroz dogovor o sklapanju brakova pripadnika dveju porodica izmire Obrenoviće i Karađorđeviće, ali bi sve padalo u vodu kada bi vest o tome dospela do Perside. Nije prezala ni od finansiranja pamfleta i listova koji su iz emigracije pisali protiv Obrenovića. Vatrena kakva je bila, mislila je da je sve dozvoljeno.
Nada se na trenutak ukazala posle ubistva kneza Mihaila, ali i ugasila dovođenjem maloletnog Milana vlast. Posle ovoga odustaje od svakog političkog angažmana.
Nije doživela da vidi kraj Obrenovića i uspon sina Petra na srpski presto. Umrla je 1873. godine u Beču u 60. godini, gde je i sahranjena. Skoro četiri decenije kasnije, 1912. godine, zemni ostaci kneza i kneginje preneti su u porodičnu grobnicu na Oplencu.
Ono što je zanimljivo je da više nijedna ulica u Beogradu ne nosi njeno vreme. Jedno kratko vreme, od 1933. do 1946. godine, deo Krunske ulice nosio je njeno ime.
Izvor: FB Rojalistički klub
