Na današnji dan 16. marta 1861. – objavljeno je osnivanje Ustrojstva Doma za s’ uma sišavše u Beogradu i podizanju fonda za njih. „Dom za s’ uma sišavše”, (Dom za sa uma sišavše) je Prva psihijatrijska ustanova u Kneževini Srbiji. Osnovana je s namenom da se u njoj zbrinu socijalni slučajevi i leče neuropsihijatrijski bolesnici. Dvadeset godina kasnije, po donošenju novog „Zakona o uređenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja”, Kneževine Srbije „Doma za s uma sišavše” preimenovan je u Bolnicu za duševne bolesti, čiju tradiciju, nastavlja današnja Specijalna bolnica za neuropsihijatrijske bolesti Dr Laza Lazarević, najznačajnija ustanova te vrste u Srbiji. „Doktorova kula“, kao deo ove ustanove, danas se nalazi u okviru kompleksa Kliničkog centra Srbije, blizu Onkološke i Dečje klinike, kao spomenik kulture od velikog značaja od 1965. godine.
Zdanje ove prve socijalne ustanova u Kneževini Srbiji i prve psihijatrijske bolnica na Balkanskom poluostrvu, danas i dalje postoji ali ne kao ustanova za lečenje i socijalnu zaštitu već kao objekat od značaja za istoriju medicine, koji se koristi u posebnim prilikama kao što je npr. Noć muzeja kada je otvorena za posete.
U srednjem veku u Srbiji su prvi put osnovane bolnice od strane vladara iz dinastije Nemanjića uz manastire za njihove potrebe ili kao sklonište za obolele od neizlečivih bolesti, među njima i one obolele od duševnih bolesti. Tako je, po ugledu na vizantijske, nastala bolnica u manastir Hilandaru, kao i prva bolnica na tlu srednjovekovne srpske države u manastiru Studenici početkom 13. veka. U tom periodu Sava Nemanjić je imao važnu i nezaobilaznu ulogu u razvoju medicine u srednjovekovnoj Srbiji. Pored verske u srednjovekovnoj Srbiji se paralelno razvijala i naučna medicina kao deo evropske medicine, o čemu naročito svedoči Hilandarski medicinski kodeks br. 517, „zbornik spisa naučne medicine napisanih prema učenju salernsko – monpelijske škole“, veoma cenjene u ondašnjoj Evropi.
Padom srednjovekovnih srpskih zemalja pod vlast Osmanskog carstva, naglo nestaje naučna medicina, a ostaju samo narodna — svetovna i verska medicina, zbog povratka plemenskoj i patrijarhalnoj kulturi. Versku medicinu, poprilično nazadnu, praktikuju u manastirima, pa su pojedini od njih izašli na glas po lečenju određenih bolesti. Duševne bolesti su zauzimale posebno mesto u manstirskoj medicini, „jer pošto je oboleo duh, smatralo se da je najbolji lek duhovni“. Zato su pojedini manastiri, kako pravoslavni tako i katolički, važili kao jedina mesta gde se ovi bolesnici mogu uspešno lečiti i izlečiti.
Neki manastiri, poput Studenice, pojedini manastiri po Makedoniji, franjevački manastiri srednje Bosne, bili su poznati po lečenju duševno obolelih molitvom, postom i „drugim poznatim sredstvima“. Podaci iz prve dve decenije 19. veka ukazuju da su manastiri Vraćevšnica i Kalenić bili centri gde su primani bolesnici s jakim epileptičnim napadima, kao i oni koji su kao teško duševno oboleli i u tom stanju počinili ubistva ili razbojništva.
Po osnivanju Kneževine Srbije vlast je odmah prepoznala problem osoba sa invaliditetom pa je tako 1830. godine nakon popisa stanovništva evidentirala osobe sa duševnim i telesnim nedostacima. Najviše je bilo gluvonemih, slepih i duševno obolelih.
Po osnivanju Kneževine Srbije potreba za otvaranjem psihijatrijske bolnice, prvi put se izazavala javnu raspravu 1837. godine, kada je jedan čovek sa znakovima duševne bolesti počinio ubistvo. Kao prelazno rešenje doneta je odluka da se lečenje duševnih bolesnika vrši u manastirima ili u kućama na obodima gradova.
Stav o ovom načinu lečenja umobolnih lica promenjen je kada se tom načinu zbrinjavanja usprotivio Mitropolit Srpske. Kao dobro upoznat sa stanjem lečenja umobolnih lica u srpskim manastirima ali i u Habzburškom carstvu, iz koga je i sam poticao, Mitropolit je predložio Popečiteljima pravde i prosvete, da se i u Srbiji, kao što je to već postojalo u 18. veku u Evropi osnuju veroispovedne bolnice za bolesne i iznemogle. Navodeći kao primer da su pravoslavni Srbi s one strane Sava i Dunava osnovali ovakve veroispovedne bolnice, pored katoličkih, gde i jevrejskih, o kojima su brinule crkvene opštine, a izdržavane su od priloga, pre svega onih ostavljanih testamentima. Mitropolit je lečenje umobolnih u manastirima u organizacionom pogledu smatrao, ne samo kao loše rešenje za umobolne već i kao loše rešenje za rad crkve, jer su ovi nevoljnici neprestano na smetnji uobičajenom manastirskom životu.
Uzimajući u obzir mitropolitovo neslaganje, i sa prvobitnim predlogom Popečiteljstava pravde i prosvete da se umobolna lica leče u manastirima, Namesništvo je pismom od 21. decembra 1839. godine naložilo Sovjetu da pitanje ovih nevoljnika „drugim načinom razmotri.“ Tako je u Namesništvu nastala ideja da se u prethodno opravljenu „Doktorovu kulu” u Beogradu smesti „Dom za s uma sišavše”. Ovaj predlog uz projekt „Ustrojstvo Doma za s uma sišavše”, Namesništvo je dostavilo Sovjetu na razmatranje, a ovo prosledilo, sa svojim mišljenjem knezu Mihailu Obrenoviću na odobrenje. Tako je na osnovu Ustrojstvo o osnivanju ustanova za osobe sa invaliditetom, osnovan „Dom za s uma sišavše“ u „Doktorovoj kuli“ u Beogradu, kao prva ustanova socijalne zaštite u Kneževini Srbiji.
Foto: Vikipedija
Doktorova kula, u kojoj je osnovana bolnica, sagrađena je 1824. godine kao porodična kuća doktora Vita Romite, poreklom Italijan, koji je došao je u Beograd 1823. godine i bio lekar ondašnjeg beogradskog vezira, a docnije i kneza Miloša. On je ovu zgradu sagradio na zemljištu od oko 6,5 hektara, koje je dobio od beogradskog vezira, daleko van Utvrđene varoši, na osunčanim padinama zapadnog Vračara, u kraju zvanom Guberevac. Zgrada bila je među prvim većim arhitektonskim objektima građenim u Srbiji posle Prvog srpskog ustanka i u njenoj jedinstvenoj arhitekturi se prožimaju uticaji različitih epoha i stilova. Sagrađena je od opeke, kamena i ćeramide, i sastoji se od podruma, prizemlja i sprata, sa simetričnim rasporedom prostorija. Namena kuće je bila dvostruka – za stanovanje i primanje pacijenata. Budući da ima fasadu od kamena i mala prozorska okna u narodu je nazvana – „Doktorova kula”.
Dom — bolnica, nakon osnivanja imala je pet bolesnika, među kojima je prvi bolesnik bila Kata Radmanova iz Požarevca, koja se posle smrti muža odala alkoholu i prostituciji. Ona je kažnjena sa 30 kamdžija (udaraca bičem) posle čega je „sišla s uma” pa je iz zatvora poslata u bolnicu na lečenje. Pet godina kasnije bolnica je imala 20 bolesnika.
Prvi sačuvani izveštaji lekara bolnice potiču iz 1861. godine, a prva sačuvana istorija bolesti iz 1880. godine, kada se u istoriji srpske medicine pojavio dr Laza Lazarević, čije ime nosi današnja Klinika za psihijatrijske bolesti, a u čijem je sastavu i Doktorova kula. Potpis dr Laza Lazarević nalazi se na čak 50 od 150 najstarijih istorija bolesti koje su pronađene u Beogradu. Pacijenti su lečeni kapima opijuma, bromovom solju, rakijom i vinom, inzulinskom komom, da bi se prvi lek pojavio 1853. godine.
Kompleks bolnice se postepeno širio kako se povećavao broj psihijatrijskih bolesnika. Tada je iz bezbednosnih razloga bolnica ograđena zidinama, ali one nisu bile garancija da se neki pacijent neće iskrasti. U bolnici su radili posebno muški i ženski paviljon, paviljoni za mirne i uznemirene, kao i paviljon za prljave i čiste. Na ulazu u bolnicu nalazio se paviljon za opservaciju, a pacijenti su dolazili po nalogu suda, dok su oni koji su imali novca da se leče odlazili u Beč. Ključ od bolničke kapije sačuvan je do danas, kao i jedan od starih EEG aparata, koji je i sada u funkciji.
Izvor Vikipedija
Foto: Vikipedija
