General koji je osvetlio obraz srpskog naroda čak i u ratu koji se neslavno završio
Oko podne 28-og februara 1895. godine, kroz Beograd je preleteo glas: Đura Horvatović je umro! U prvi mah niko nije mogao da poveruje toj vesti, jer se marcijalna pojava pok. đenerala još istog dana viđala po gradu. Ali, na žalost, vest je bila istinita. Đeneral Đura Horvatović preminuo je toga dana u 11 sati. Vest o njegovoj smrti u koliko je svakog iznenadila, u toliko je svakog prijatelja srpske vojske i viteštva ožalostila.
Porodica Đure Horvatovića poreklom je iz Hercegovine. Ona se je u prvoj polovini XVI veka doselila u Liku i nastanila u selu Veliki Mušaluk, koje je spadalo u ondašnju prvu ličku graničarsku regimentu a 12-u kuljsku kompaniju. Otac đenerala, Stevan, bio je graničarski administrativni oficir i služio je najpre u Lici, pa posle u Slavonskoj i Sremskoj Vojenoj Granici.
Đura Horvatović rođen je 17. januara 1835. godine. Otac mu se zvao, kao što spomenusmo, Stevan a mati Katarina. Osnovne škole učio je u Gradiškoj, pa posle u Mitrovici. Kadetsku školu slušao je u Gradiškoj i u Gracu. U 19. godini dobio je oficirski čin i služio je u šestoj đurovačkoj regimenti sve do 1862. godine, kada je premešten iz Granice u linijsku regimentu ‘Parbo’ Br. 34. Odmah u početku svog službovanja, u 1849. g., učestvovao je u ratu – pri opsadi Varadina.
Kada se ono posle bombardovanja Beograda 1862. godine, nije moglo da zna kako će se događaji razvijati dalje, knjaz Mihailo preuze sve mere da Srbija bude spremna za moguće ozbiljnije događaje. Vojska se pribirala i vežbala, i u dopunu vojske počeše se obrazovati dobrovoljni zborovi, od kojih je jedan bio u Valjevu, pod komandom Antonija Oreškovića. Ozbiljnost samih događaja, pobudila je mnoge Srbe sa strane da dođu u Srbiju i stave joj se na službu. Tako je i Horvatović, na poziv svoga poznanika iz ranijih vremena A. Oreškovića, dao ostavku na čin austrijskog oficira i iz Beča dođe u Beograd i stupi u srpsku vojsku 1. novembra 1861. kao privremeni kapetan II klase. Posle toga napredovao je: za dejstvitelnog kapetana II klase 16. novembra 1863, a za kapetana I klase 16. februara 1867. Majorom je postao 19. avgusta 1872, zatim: potpukovnik 10. marta 1876, pukovnik 2. avgusta 1871, a đeneral 10. avgusta 1885. godine.
Horvatović je učestvovao u borbama u 1876. godini: kao potpukovnik i komandant knjaževačke vojske na dan 20. juna na Babinoj Glavi. Njegovo odlično držanje u toj borbi donelo mu je čin pukovnika. – Za tim je bio 29. juna pri napadu na Ak-Palanku; 30. juna, kao i 1., 2., i 3. juna u borbi na Ključev-Dolu. Već 7. juna bio je na Pandiralu kao komandant trupa knjaževačke teritorije; 17. jula bio je na Tresibabi; 21., 22., i 23. na Knjaževcu a 13. i 14. avgusta na Reavci. Obilaženje sa svojim trupama, koje je u tim danima izveo po sopstvenoj inicijativi, bilo je tako odlično i iznenađujuće, a borbe koje je tom prilikom vodio tako su bile od značaja, da je za to bio nagrađen takovskom krstom petim stepenom i pohvalnim priznanjem od strane ondašnjeg glavno- komandujućeg moravsko-timočke vojske, đeneral Černjajeva, koji mu je on lično izrazio pred frontom sviju trupa banjskog kora i to u Deligradu na dan 27. avgusta. Horvatović je i dalje učestvovao u borbama kod Knez Sela i Matijevca 23. avgusta; za tim kao komandant banjskog kora 30. avgusta, 16. i 18. septembra i 7., 8., i 9. oktobra na Šiljegovcu i najzad 17. oktobra na Crkvini-Kaoniku. U znak vladalačkog priznanja za velike zasluge u ovome ratu, Njegova Svetlost, Knjaz Milan, blagoizvoleo je odlikovati ga zlatnom medaljom za hrabrost i takovskim krstom III stepena.
A i u građanstvu osetila se potreba da se da izraza zahvalnosti i priznanja odličnim vojničkim vrlinama, te je đeneral bio izabran od strane požarevačke opštine za počasnog građanina, a prestonička opština predala mu je naročitu adresu. Ovim primerima sledovale su i nekoje seoske opštine. Vojnički glas đenerala stečeni već u ovom ratu, prešao je i van granica naše Otadžbine, te ga je vladalac susedne Rumunije odlikovao ordenom rumunske zvezde III stepena sa mačevima.
Kad je otpočeo drugi rat u 1878. godini, Horvatović je učestvovao u bojevima kod Ak-Palanke (12. decembra) i na Pirotu (15. decembra) odakle je posle otišao u Toplicu. (U Topličkom okrugu nalaze se četiri sela koja su dobila ime po đeneralu Đuri Horvatoviću.) Za zasluge u ovom drugom ratu Njegovo Visočanstvo, knjaz Milan, blagoizvoleo je naknadno ga odlikovati zlatnom medaljom za revnosnu službu i takovskim krstom II stepena. A Njegovo Veličanstvo Car ruski, odlikovao ga je ordenom sv. Stanislava II stepenom sa zvezdom i mačevima. – Oslobođeni građani Pirota dali su izraza svojoj zahvalnosti izabravši Horvatovića za svoga počasnog građanina.
Da dodamo još neke pojedinosti iz službe đenerala Horvatovića.
U 1862. godini komandovao je dobrovoljačkim bataljonom, po tom je bio pri štabu stajaće vojske, komandovao je rotom (četom) i bio ađutant bataljona. Zatim je vršio dužnost ađutanta kod knjaza Mihaila a u 1867. godini vršio je i dužnost nastavnika u oficirskim i podoficirskim školama. U 1874. godini postao je brigadirom i kao takav bio je na službi u Negotinu, Knjaževcu i Jagodini. Za vreme rata 1876. godine bio je komandant banjskog kora, potom komandant moravske timočke vojske i timočkog kora, a 6. oktobra 1878. godine postavljen je za komandanta moravskog kora, sa koje je dužnosti smenjen najvišim ukazom od 1. oktobra 1879. i postavljen za predsednika vojno kasacionog suda.
Pukovnik Đuro Horvatović, kao komandant Knjaževačke brigade, posebno je slavljen nakon završetka Prvog srpsko – turskog rata i pored toga što srpska vojska nije imala uspeha u tom ratu. Podvig i otpor koji je Horvatović pružio Ejub paši na Tresibabi, jula 1876. godine, pred Aleksincom i Šumatovcem, uzdigao ga je u slavu. Ta njegova pobeda „spasila je čast srpskom imenu i oružju”.
U 1881. godini, 24. aprila, Njegovo Veličanstvo, Kralj Milan, postavi ga za svoga izvanrednog poslanika i punomoćnog ministra pri ruskom Carskom Dvoru. Posle bugarskog rata, 1. marta 1886. godine, bude pozvan za komandanta aktivne vojske a 23. marta iste godine primi se portfelja ministra vojnog, u kojoj je dužnosti bio do 5. februara 1887. godine, kada mu je bila uvažena ostavka i bude stavljen na raspoloženje, a 29 jula 1888. godine dođe u stanje pokoja. Pri opštim izborima, koji su bili raspisani u aprilu 1883. g. bio je izabran za narodnog poslanika.
Pesnik i slikar Đura Jakšić je svom prijatelju Đuri Horvatoviću posvetio pesmu Spomen Đuri Horvatoviću i njegovim junacima na Tresibabi, kompozitor Josif Marinković je komponovao Horvatovićev marš, a slikar Steva Todorović koji je bio pod Horvatovićevom komandom, po povratku u Beograd izradio je njegov portret.
Vajar Petar Ubavkić je uradio Horvatovićev portret u gipsu koji se i danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. Decenijama je slava Horvatovićevog podviga i pobede osvetljavala čast srpskog roda i činila ga ponosnim. Pesnik Vojislav J. Ilić Mlađi ponovo je podsetio na slavu Đure Horvatovića stihovima pesme Nad grobom vojvode Mišića koju je pročitao pred spuštanje kovčega vojvode Živojina Mišića u grob:
„Raširenih ruku, pokojnici davni,
Sad čekaju na te, na vratima groba:
Binički i Đuro Horvatović slavni,
Kirijev i Katić i Putnika oba!”
Nedaleko od crkve Sv. Nikole je grob hrabrog generala Đure Horvatovića. Na grobu je vrlo lepa ploča od crnog mermera na kojoj stoji natpis: Đeneralu Đuri Horvatoviću junačkom braniocu okoline Knjaževca i Bele Palanke njegov poštovalac Filip. Zar narod srpski nije u stanju da podigne spomenik svome hrabrom vojskovođi, već mu ga stanac Renotije podiže?!
(Francuski plemić Filip la Renotije(r) od Ferari odlikovao se kao dobrovoljac u srpsko-bugarskom ratu 1885. Bio je poznati srpski dobrotvor.)
Đura Horvatović je (uz grmljavinu topova) sahranjen na Novom groblju u Beogradu. Bio je to sprovod dostojan ugleda, koji je đeneral uživao. Pored učešća kraljevskih zastupnika, Vlade i predstavnika Vojske, diplomatskog kora itd. u pogrebu je učestvovalo hiljade Beograđana. Pri sprovodu su držali shodne besede gg. potpukovnik Boža Janković, profesor Živojin Simić i prota Aleksa Ilić. Činodejstvovao je mitropolit Mihailo sa beogradskim sveštenstvom… Ovu vest objavili su u nekrolozima svi srpski listovi ističući vojničku veličinu đenerala Horvatovića.
Poslednje vreme svoga života Horvatović je provodio u Beogradu i u Nišu, jer je u oba ta mesta imao nepokretna imanja. Nije se ženio. Naslednik mu je bio nekakav sestrić austrijski đeneral-major Marko Crljen. God. 1898. dolazeći da preuzme nasledstvo, ovaj je sestrić tražio da iskopa telo Horvatovićevo i da ga prenese u Hrvatsku, te da ga sahrani po rimskom obredu!?
Dostojanstvena grobnica pedeset godina kasnije dobila je nove stanovnike, a posmrtni ostaci slavnog, zaboravljenog, generala Đure Horvatovića preneti su u udaljenu parcelu 73 na Novom groblju u obično grobno mesto.
Novo grobno mesto ostalo je bez obeležja, samo obična humka, bez krsta i bilo kakvog obeležja koje bi ukazivalo da se radi o grobu generala i ministra, koji je osvetlio obraz srpskog naroda čak i u ratu koji se neslavno završio.
U Topličkom okrugu nalaze se četiri sela koja su dobila ime po Đuri Horvatoviću.
– Đurovac (naselje u opštini Prokuplje), 147 stanovnika prema popisu iz 2002.
– Novi Đurovac (naselje u opštini Prokuplje), prema popisu iz 2002. bilo je 32 stanovnika.
– Stari Đurovac, (naselje u opštini Prokuplje), 15 stanovnika prema popisu iz 2002. i
– Đurevac (u opštini Blace) koji prema popisu, iz 2002. ima 353 stanovnika.
Izvor: FB Rojalistički klub
