U prostorijama Kulturnog centra Srbije u Parizu u četvrtak 17. novembra 2022. sa početkom u 19 časova će se otvoriti izložba „Srpsko pozorište u Velikom ratu”. Autori izložbe i kataloga su Mirjana Odavić i Jelica Stevanović.
Prvi svetski rat je za Srbiju, već iscrpljenu prethodnim Balkanskim ratovima, bio predug i pretežak. Na teritoriji Srbije, pa ni u Novom Sadu koji je do rata pripadao Austrougarskoj monarhiji, pozorišta nisu radila. U međuvremenu, pozorišni život se prenosi van granica zemlje, na Krf i Korziku, na Solunski front, u Bugarsku, Mađarsku i Austriju, u Francusku i Tunis. Glumci postaju vojnici, zarobljenici, ranjenici, izbeglice, i pozorište oživljuje tamo gde zastanu. U pomoć im priskaču oficiri, intelektualci i daroviti amateri svih struka.
Vojnička pozorišta su pravljena na brzinu, na samim borbenim linijama, na položaju, askirana… Delovala su u zatišjima između borbi, između naredbi za pokret. Ranjeni i bolesni srpski vojnici i civili oporavljali su se u mnogoljudnim rekonvalescentskim centrima. Među njima je bilo glumaca, pa i glumica koji bi čim su im to zdravstvena stanja dozvoljavala – osnivali pozorišta. Pozorišta u zarobljeničkim logorima bila su najbrojnija, samo u Austrougarskoj monarhiji bilo ih je šezdeset osam. Zarobljenici izmučeni glađu i hladnoćom, iznureni prisilnim radom, na ivici smrti, pravili su pozorišta!
Predstave su igrane na otvorenom, u postojećim amfiteatrima ili u barakama, garažama i drugim pogodnim građevinama; gledališta su mogla da prime od nekoliko stotina do nekoliko hiljada gledalaca. Scenografije su improvizovane od sanduka za municiju i neupotrebljivih avionskih krila, ili teško nabavljenog materijala iz najbližih gradova. Problem nabavke kostima je savladavan zahvaljujući poklonima ljubitelja pozorišta, ali najviše često zadivljujućoj invenciji pojedinaca: istorijski kostimi su pravljeni od džakova za hranu i šatorskog platna koji su farbani i slikani nacionalnim šarama, oklopi, kalpaci i kolenice od limenih kutija od gasa, zejtina i konzervisane hrane, a mačevi su deljani od letava.
Repertoar je bio pretežno rodoljubivo-nacionalni, rado su gledane i komedije domaćih autora (Trifkovića, Sterije, Nušića), a igrana su i dela stranih autora, pa čak i Molijerova. Neki tekstovi su bili preneti iz zemlje u izgnanstvo, ali najčešće su ih glumci zapisivali po sećanju.
U svim pozorištima i njihovim programima neobično važnu ulogu su odigrali vojni orkestri, civilni muzičari i ciganski orkestri, predvođeni profesionalnim muzičarima. Pored organizovanih pozorišnih trupa, na ratištu i u izbeglištvu, srpski glumci su i pojedinačno priređivali programe.
Pozorište se javilo iz čovekovog iskonskog poriva i tokom vekova traje kao njegova nasušna potreba. Jedan od dokaza za ovu tvrdnju je svakako i priča o srpskim vojničkim, zarobljeničkim i rekonvalescentnim pozorištima koja su nastajala i delovala u nemogućim uslovima tokom Prvog svetskog rata.
Koliki su značaj i ulogu ova pozorišta imala za ratnike, zarobljenike i bolesne, u časovima nespokojstva, depresije i nostalgije – možemo samo da naslutimo. Priču o ovim neopisivo teškim vremenima izložba donosi fotografijom, dokumentima, audio-vizuelnim materijalima iz fondova Muzeja pozorišne umetnosti Srbije, prenosi Kulturni centar Srbije u Parizu.
Izložba će trajati od 17. do 26. novembra 2022., od utorka do subote od 11:30 do 19:30 časova.
