Crkva Bogorodice Ljeviške u Prizrenu i akcija HO Svi za Kosmet

Članovi humanitarne organizacije Svi za Kosmet pokrenuli su novu humanitarnu akciju, kao što smo najavili. Njihova želja je da se pomogne obnova oskrnavljene crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu. Oni su i obrazložili zašto su baš izabrali da pomognu obnovu ovoga hrama, koja je zadužbina kralja Milutina iz 1306. Godine i koja je „vršnjakinja“ sa crkvom Notr Dam u Parizu. „Za tom crkvom čiji je deo stradao u požaru žalio je ceo svet. A na njenu vršnjakinju koja je u divljanjima bezumnika zapaljena i pretrpela velika oštećenja, niko nije ni pomislio iako je pod zaštitom UNESKA“ poručili su članovi Svi za Kosmet. Crkva je danas ograđena bodljikavom žicom.

Reklama

Prenosimo deo teksta članova humanitarne organizacije Svi za Kosmet.

Crkva Bogorodica Ljeviška u Prizrenu je katedralna crkva posvećena Uspenju Bogorodice. Prizren je jedno vreme bio prestonica srpske države i omiljeni „carski” grad dinastije Nemanjić. Najstariji temelji hrama trobrodne bazilike Bogorodice Ljeviške datiraju iz ranog hrišćanskog perioda /9. – 11. vek/, na kojima je 1306. – 1307. godine Kralj Milutin izgradio svoju zadužbinu izuzetne arhitektonske lepote i priložio mnoga imanja i druge prihode.

Posle proglašenja Srpske patrijaršije 1346. godine, crkva Bogorodice Ljeviške je podignuta na rang mitropolije. Glavni brod hrama Crkve Bogorodice Ljeviške je pretvoren u petokupolnu celinu sa osnovom upisanog krsta, a bočni brodovi su pretvoreni u ambulatorijum. Ovo je bilo arhitektonsko delo bez premca u vizantijskoj arhitekturi početkom 14. veka.

Osnova Crkve Bogorodice Ljeviške je u vidu upisanog krsta sa pet kupola, a oko nje je sa tri strane široki brod. Umesto trema, sagrađen je dvospratni egzonarteks /spoljna priprata/ sa zvonikom. Od stare vizantijske bazilike preuzeti su bočni zidovi. Središnja kupola leži na četiri stuba, dok su male kupole postavljene dijagonalno.

 Crkva Bogorodice Ljeviške je sagrađena naizmeničnom kombinacijom žute sige, crvene opeke i beličastog maltera, te svojim bojama upotpunjuju bogati život majstorski komponovanih oblika.

Crkva Bogorodice Ljeviške je bila jedan od najznačajnijih spomenika kosmopolitske kulture uspostavljene u srednjovekovnom gradu Prizrenu. Tokom njene desetovekovne hrišćanske istorije, hram  Bogorodice Ljeviške je bio simbol opstanka pravoslavlja, kao i najdragoceniji spomenik vizantijske arhitekture i umetnosti, čija kulturna i umetnička vrednost prevazilazi nacionalne granice.

Najstarije sačuvane freske u crkvi Bogorodice Ljeviške potiču iz treće decenije 13. veka. To su prikazi svadbe u Kani, iscelenje slepog i Sveti Teotokos /Bogorodica/ sa Hristom čuvarem, koji se sada nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu i ostvarili su slikanu celinu u najčistijem klasicističkom stilu renesanse Paleologa. Preostale freske Crkve Bogorodice Ljeviške su delo majstora Mihaila Astrape i njegovih pomoćnika, naslikane između 1307. i 1313. godine. Među njima su ciklusi velikih praznika, Hristovih muka, čuda i parabola, kao i portreti svetaca i srpskih istorijskih ličnosti u unutrašnjoj priprati /ktitorski likovi kralja Milutina, Stefana Nemanje, Svetog Save, te verovatno Stefana Dečanskog, tadašnjeg prestolonaslednika/.  Veliki deo fresaka je uništen, ali se može rekonstruisati prvobitan raspored pojedinačnih figura, scena i ciklusa, što potvrđuje da je slikarstvo crkve Bogorodice Ljeviške prvi put u Srbiji izrazilo nova teorijska shvatanja, kako u pogledu rasporeda, izbora tema i teološkoj interpretaciji, tako i u većem otvaranju slikarstva prema neposrednim impulsima života.

Od Turaka je Crkva Bogorodice Ljeviške prvi put postradala 1455. godine, kada su joj oduzeta sva imanja. Posle Druge seobe Srba pod arhiepiskopom Arsenijem IV Šakabentom, crkva Bogorodice Ljeviške je potpuno zapustela. Turci su joj dozidali minare i pregradili je iznutra, pretvorivši je tako u džamiju. Spolja i iznutra su je premalterisali i okrečili, obijajući freske čekicem, da bi novi sloj maltera lakše prionuo. Bogorodica Ljeviška je ponovo postala hrišćanski hram nakon oslobođenja Prizrena od turske vlasti 1912. godine, a minare je uklonjeno 1923. godine.

Učeni istočnjak, prolazeći kroz Prizren posle osvajanja Carigrada polovinom 15. veka, bio je ushićen lepotom Bogorodice Ljeviške. Ostavio je zapis na tremu ove svetinje: „Zenica oka moga tebi je gnezdo. Počasti nas ulaskom, ova kuća je tvoja”.

Od dolaska NATO snaga na Kosovo i Metohiju 1999. godine, Crkva Bogorodice Ljeviške je pod zaštitom nemačkih vojnika KFOR-a. I pored toga, napadnuta je, teško oštećena i zapaljena u pogromu 17. marta 2004. godine od strane albanskih vandala. Dana 13. jula 2006. godine Crkva Bogorodice Ljeviške je stavljena na UNESKO listu svetskog kulturnog nasleđa, kao deo srpskih srednjevekovnih spomenika na Kosovu i Metohiji od izuzetnog značaja. Za ovu grupu spomenika, među kojima su Manastir Dečani, Manastir Gračanica i Pećka Patrijaršija se smatra da su posebno ugroženi.

Dakle, na nama je hoćemo li se makar skromnim sredstvima ugraditi u ovu veliku svetinju, sledeći primer našeg velikog Svetog kralja Milutina, ili nećemo? Izbor je lak, Vidovdanska akcija Humanitarne organizacije Svi za Kosmet je u toku… Bogorodica Ljeviška čeka svoje vaskrsenje!”